1.4 Peranan Pemerintah dan Rakyat

by

Dalam Kesultanan Melayu Melaka, hubungan antara pemerintah dan rakyat adalah asas kepada kestabilan dan kemakmuran kerajaan. Hubungan ini adalah timbal balik, di mana pemerintah bertanggungjawab untuk melindungi dan menjaga kebajikan rakyat, manakala rakyat pula menunjukkan taat setia dan memberikan sokongan kepada pemerintah.

Peranan Pemerintah (Sultan dan Pembesar)

Pemerintah, terutamanya Sultan dan para pembesar, memainkan peranan penting dalam memastikan kesejahteraan dan kestabilan Kesultanan Melayu Melaka. Berikut adalah peranan-peranan utama mereka:

  1. Menjaga Keselamatan Rakyat
    1. Sultan bertanggungjawab melindungi rakyat daripada ancaman luar dan mengekalkan keamanan dalam negeri, termasuk memimpin angkatan tentera dan memastikan undang-undang dipatuhi.
    2. Contoh: Sultan mengetuai angkatan tentera mempertahankan Melaka daripada serangan Siam atau Portugis.
    3. Temenggung sebagai ketua polis dan penjara menjaga keselamatan dalam negeri.
  2. Mengadakan Perpaduan Rakyat
    1. Pemerintah memupuk perpaduan rakyat berbilang kaum dengan menggalakkan integrasi budaya dan pemerintahan adil.
    2. Contoh: Sultan melayan semua rakyat sama rata tanpa mengira kaum atau status sosial.
    3. Majlis keramaian dan perayaan agama mengeratkan hubungan rakyat dan pemerintah.
  3. Memastikan Kemakmuran dan Kestabilan Kerajaan
    1. Sultan dan pembesar melaksanakan dasar perdagangan, membina infrastruktur, dan mengurus sumber kerajaan.
    2. Contoh: Sultan memastikan pelabuhan dilengkapi kemudahan untuk menarik pedagang asing.
    3. Penghulu Bendahari mengurus perbendaharaan dan sistem kewangan kerajaan.
  4. Menguatkuasakan Undang-Undang
    1. Pemerintah menegakkan undang-undang, mengawasi mahkamah dan menjatuhkan hukuman yang setimpal.
    2. Contoh: Sultan memastikan Hukum Kanun Melaka dan Undang-Undang Laut Melaka dipatuhi oleh rakyat.
    3. Pembesar perlu arif dalam pelaksanaan undang-undang.

Peranan Rakyat

Rakyat juga memainkan peranan penting dalam menjamin kestabilan dan kemakmuran Kesultanan Melayu Melaka. Berikut adalah peranan-peranan utama mereka:

  1. Menunjukkan Taat Setia dan Tidak Menderhaka
    1. Taat setia kepada Sultan adalah asas pemerintahan Melaka. Rakyat mesti patuh dan tidak menggugat kestabilan kerajaan.
    2. Contoh: Rakyat menjunjung titah Sultan dan tidak membantah arahan.
    3. Konsep “tulah” mengukuhkan taat setia rakyat kepada pemerintah.
  2. Menjadi Tentera
    1. Rakyat bersedia menyertai pertahanan negara, termasuk latihan ketenteraan dan penyediaan bekalan.
    2. Contoh: Rakyat dikerah menjadi tentera apabila Melaka diserang.
  3. Menghadiri Majlis Umum
    1. Kehadiran dalam majlis gotong-royong, perayaan dan majlis rasmi menunjukkan sokongan kepada pemerintah.
    2. Contoh: Rakyat menghadiri perkahwinan diraja atau perayaan Hari Raya.
  4. Menyumbang Tenaga Kerja
    1. Rakyat menyumbang tenaga untuk projek pembangunan kerajaan seperti pembinaan istana, jalan dan sistem pengairan.
    2. Contoh: Rakyat membina istana Sultan atau membersihkan kawasan pelabuhan.

Hierarki Sosial

Masyarakat Melaka tersusun dalam hierarki sosial yang jelas, dengan Sultan di puncak, diikuti oleh kerabat diraja, pembesar, ulama, rakyat biasa, dan hamba. Setiap lapisan mempunyai peranan dan tanggungjawab tersendiri.

Kesimpulan

Hubungan antara pemerintah dan rakyat dalam Kesultanan Melayu Melaka adalah saling berkait dan memperkukuh. Pemerintah menyediakan perlindungan, pemerintahan adil, dan peluang ekonomi; rakyat pula menawarkan taat setia dan sokongan. Hubungan ini mewujudkan keharmonian dan kestabilan yang menyumbang kepada kejayaan Melaka sebagai pusat politik, ekonomi dan budaya utama di Alam Melayu.

Dengan memenuhi peranan masing-masing, kedua-dua pihak menyumbang kepada kemakmuran dan kesejahteraan kerajaan. Hubungan timbal balik ini menjadi faktor utama kebangkitan Melaka sebagai kuasa besar rantau ini.

Soalan Lazim dan Istilah Penting

Kuiz Pemahaman

Jawab soalan-soalan berikut dalam 2-3 ayat berdasarkan konteks yang diberikan.

  1. Jelaskan apakah yang dimaksudkan dengan hubungan timbal balik antara pemerintah dan rakyat dalam Kesultanan Melayu Melaka.
  2. Nyatakan dua tanggungjawab utama Sultan dalam memastikan keselamatan rakyat dan negeri.
  3. Bagaimanakah pemerintah Melaka berusaha memupuk perpaduan dalam kalangan rakyatnya yang pelbagai?
  4. Terangkan peranan Penghulu Bendahari dalam menyumbang kepada kemakmuran ekonomi Kesultanan Melayu Melaka.
  5. Sebutkan dua sistem perundangan utama yang dikuatkuasakan oleh pemerintah di Melaka.
  6. Apakah cara utama rakyat menunjukkan taat setia mereka kepada Sultan?
  7. Apakah konsep yang digunakan untuk mengukuhkan ketaatan rakyat kepada Sultan dan apakah maksudnya?
  8. Selain taat setia, nyatakan dua lagi peranan penting yang dimainkan oleh rakyat Melaka.
  9. Mengapakah kehadiran rakyat dalam majlis umum seperti gotong-royong dan perayaan dianggap penting?
  10. Huraikan secara ringkas struktur hierarki sosial dalam masyarakat Kesultanan Melayu Melaka.

Kunci Jawapan

  1. Hubungan timbal balik merujuk kepada tanggungjawab bersama di mana pemerintah melindungi dan menjaga kebajikan rakyat, manakala rakyat pula membalasnya dengan menunjukkan taat setia dan memberikan sokongan. Hubungan ini menjadi asas kepada kestabilan dan keharmonian kerajaan Melaka.
  2. Sultan bertanggungjawab untuk melindungi rakyat daripada ancaman luar dengan memimpin angkatan tentera dan merancang strategi pertahanan. Selain itu, baginda juga bertanggungjawab mengekalkan keamanan dalam negeri dengan memastikan undang-undang dipatuhi, di mana tugas ini dibantu oleh Temenggung.
  3. Pemerintah memupuk perpaduan dengan mengamalkan pemerintahan yang adil dan melayan semua rakyat secara sama rata tanpa mengira kaum atau status sosial. Mereka juga menganjurkan majlis-majlis umum dan keramaian yang melibatkan semua lapisan masyarakat untuk mengeratkan hubungan.
  4. Penghulu Bendahari bertanggungjawab menguruskan perbendaharaan dan sistem kewangan kerajaan dengan teratur. Pengurusan sumber kerajaan yang cekap ini adalah penting untuk memastikan kemakmuran dan kestabilan ekonomi Kesultanan.
  5. Dua sistem perundangan utama yang dikuatkuasakan oleh pemerintah di Melaka ialah Hukum Kanun Melaka dan Undang-Undang Laut Melaka. Sultan memastikan kedua-dua undang-undang ini dipatuhi oleh semua rakyat untuk mengekalkan keadilan dan ketertiban.
  6. Rakyat menunjukkan taat setia dengan mematuhi segala arahan Sultan dan tidak membantah titah yang diberikan. Mereka juga menghormati pemerintah dan tidak akan melakukan sebarang tindakan penderhakaan yang boleh menggugat kestabilan kerajaan.
  7. Konsep “tulah” digunakan untuk mengukuhkan taat setia rakyat kepada pemerintah. Ia merujuk kepada kepercayaan bahawa sesiapa yang menderhaka kepada Sultan akan ditimpa bencana atau malapetaka, justeru menggalakkan rakyat untuk sentiasa patuh.
  8. Selain taat setia, rakyat juga berperanan sebagai tentera untuk mempertahankan kerajaan daripada serangan musuh apabila diperlukan. Mereka juga dikehendaki menyumbang tenaga kerja untuk projek-projek pembangunan kerajaan seperti membina istana atau jalan raya.
  9. Kehadiran rakyat dalam majlis umum adalah penting untuk menunjukkan sokongan mereka kepada pemerintah. Ia juga berfungsi untuk mengeratkan hubungan antara masyarakat dan antara rakyat dengan pemerintah, sekali gus mengukuhkan perpaduan.
  10. Hierarki sosial masyarakat Melaka adalah tersusun dengan Sultan berada di puncak, diikuti oleh kerabat diraja, pembesar, dan ulama. Lapisan di bawahnya terdiri daripada rakyat biasa, dan yang paling bawah ialah golongan hamba.

Glosari Istilah Penting

IstilahDefinisi
PemerintahTerdiri daripada Sultan dan para pembesar yang memainkan peranan utama dalam memastikan kesejahteraan, keselamatan, dan kestabilan Kesultanan Melayu Melaka.
RakyatPenduduk Kesultanan Melayu Melaka yang memainkan peranan penting dalam menjamin kestabilan dan kemakmuran kerajaan melalui ketaatan, perkhidmatan tentera, dan sumbangan tenaga kerja.
Hubungan Timbal BalikAsas kepada kestabilan kerajaan Melaka, di mana pemerintah bertanggungjawab menjaga kebajikan rakyat, dan rakyat membalas dengan taat setia serta sokongan.
SultanPemerintah tertinggi dalam Kesultanan Melayu Melaka yang bertanggungjawab menjaga keselamatan rakyat, memupuk perpaduan, memastikan kemakmuran, dan menguatkuasakan undang-undang.
PembesarPegawai-pegawai kerajaan yang membantu Sultan dalam pentadbiran, seperti Temenggung dan Penghulu Bendahari. Mereka perlu arif dalam hal berkaitan pelaksanaan undang-undang.
TemenggungSeorang pembesar yang berperanan sebagai ketua polis dan penjara. Beliau bertanggungjawab menjaga keselamatan dalam negeri.
Penghulu BendahariSeorang pembesar yang bertanggungjawab menguruskan perbendaharaan dan sistem kewangan kerajaan dengan teratur.
Hukum Kanun MelakaSalah satu sistem perundangan bertulis utama di Melaka yang dikuatkuasakan oleh pemerintah untuk dipatuhi oleh semua rakyat.
Undang-Undang Laut MelakaSatu lagi sistem perundangan utama di Melaka, khususnya berkaitan dengan hal ehwal perdagangan dan maritim, yang dipastikan pematuhannya oleh Sultan.
Taat SetiaKepatuhan dan kesetiaan mutlak rakyat kepada Sultan, yang merupakan asas kepada sistem pemerintahan Melaka. Ia ditunjukkan dengan mematuhi arahan dan tidak menderhaka.
TulahKonsep kepercayaan bahawa penderhakaan terhadap raja atau Sultan akan menyebabkan penderhaka ditimpa musibah. Konsep ini digunakan untuk mengukuhkan ketaatan rakyat.
Hierarki SosialSusunan lapisan masyarakat yang jelas di Melaka, bermula daripada Sultan di puncak, diikuti kerabat diraja, pembesar, ulama, rakyat biasa, dan hamba di lapisan paling bawah.